ТӨРӨӨБҮТ ТЫЛ

Оо, ол эрээри дууһаҥ тугэҕэр,

Эн бар дьонуҥ санаатын саталыыр,

Ийэ эрэ

Тылгынан этиллэр

Итии иэйиилэр

Сөҥҥө сыталлар.

Ол иһин Дьылҕа

Киниэхэ анаан

Биэрбит эбит

Ийэ тыл алыбын.

Нууччаҕа — нуучча номоҕон тылын,

Сахаҕа — саха сайаҕас тылын.

КЭС ТЫЛ

Алааскар эн мас үүннэрэн хааллардаххына —

Хас саас аайы сэбирдэх буолан тыллыан,

Күнүҥ сирин таптаан ыллаабыт буоллаххына —

Күн аайы, күнү кытта эн тиллиэҥ.

Ийэ дойдугар тугу, ханныгы дайаргынан —

Кырыыска да туруон, ырыаҕа да ылланыаҥ,

Төрөөбүт төрүт тылгын төһө таптыыргынан

Ой дуораана буолан өлбөт үйэлэниэҥ.

Өбүгэлэргин кэриэстээбит эбит буоллаххына —

Кэлэр кэнчээри ыччаккар кэрэтик ахтыллыаҥ,

Бар дьонуҥ туһугар олорбут эбит буоллаххына —

Бар дьонуҥ кэхтибэт кэс тылыгар дуораныйыаҥ.

Алааскар эн мас үүннэрэн хааллардаххына —

Хас саас аайы сэбирдэх буолан тыллыаҥ,

Күнүҥ сирин таптаан ыллаабыт буоллаххына —

Күн аайы, күнү кытта эн тиллиэҥ.

С. Данилов

САХА ТЫЛА

Өр дьыл өлбөккө кэлбиччэ,

Өлгөм килиэби сиэбиччэ,

КиҺи эҥини да истэр,

Киһи эрэйгэ да тиксэр:

Соох «түөрүөтүк» оҕолор,

Сонун түмүгү оҥорон,

«Саха тыла эстэр», — дииллэр,

Саҥарбакка сүбэлииллэр…

Эрэнэбин, эстиэ суоҕа,

Эрдэ эттэххит буолуоҕа!

Ленин кириэһин чэлгитэр,

Дьиҥнээх кэрэни тэнитэр.

Маннык үчүгэй үйэҕэ

Бачча көҥүлгэ-дэлэйгэ

Эмиэ тоөо эһиннэҕэй,

Эһи дойҕоххут кэллэҕэй.

Үлэ, охсуһуу суолунан,

Үөрэх күүстэрин туһанан,

Үгүс кыайыыга кыттыһан,

Үтүө кылааты уксуһан,

Өндөл халлааҥҥа ыттыһан,

Өлбөт мэҥэни булсуһан —

Саха олоҕо уһуоҕа,

Саха удьуордаан ууһуоҕа.

Төрүт сыалбытын ситэммит,

Түмсүү ыһыаҕар тиийэммт,

Киһи аймах киэҥ кэскилин

Кэтит чэчирин анньарга,

Сурах истиҥнээх иэйиитин

Сүҥкэн гимнэрин айарга, —

Саха ырыата сатарыа,

Саха саҥата саргылыа.

В. М. Новиков – Күннүк Уурастыырап

ИЙЭ ТЫЛ

Хас үйэ буолла хаһааммыппыт

Хаарыан бэйэлээх ийэ тылбытын?

Кэтит да кэми уҥуордааммыт

Илдьэ кэлбиппит кини талыытын.

Сахалыы туойан саатыыллара

Буор балаҕан үйэтин сахалара,

Эҥээрийэн ырыа саҕыллара

Дьиэ иһэ үөрүүнэн туолара.

Саҥа олох дьикти саргытын

Саха доллоһута туойбута.

Эргэ олох эстэн барбытын

Эмиэ иэйэн хоруйбута.

Кыра бэйэбит улааппыппыт,

Ийэбит үүтүн эмэммит —

Алаас буоругар андаҕайбыппыт

«Ийэ тылбытын таптыахпыт» — дэһэммит.

В.Н. Потапова

ТЫЛ КҮҮҺЭ

Тыл күүһэ тиллэр кэмэ-кэрдиитэ

Ситтэ, силигилии үүннэ.

Саха киһитэ, ахсым атыҥ кэриэтэ

Саҥарар саҥабын үүннээ-тэһииннээ.

Тылгын уолҕамчытык туттан бардаххына,

Тыынар тыыннааххын тылбыйан барыа,

Айгыр-силик айылҕаҕын аймыыр, алдьатар

Аанай-туонай алдьархайы тардыа.

Үрдүк Айыылар сөҕүрүйбэт тыыннарын

Иччи оҥостон иҥэриммит тыллар

Ис кистэлэҥнэрин, тааллыбат таабырыннарын

Арчылыыр алгыстар илдьэ сылдьаллар.

Алгыһынан ыраастыыллар аньыыны-хараны,

Алгыска илэ көстөр тыл алыба.

Тыл — Таара! Бу Сири, Халлааны,

Туох баары барытын Тыл айбыта.

Ол иһин этэллэр: «Аан маҥнай Тыл баара»,

Тыл — сайдыы, барҕарыы тутаах күлүүһэ.

Ханнык да омук дьылҕатын быһаарар

Кини тылын баайа, кини тылын күүһэ.

Билэбин ийэ тылым илбиһэ, бэл диэтэр,

Хагдарыйбыт да маһы хаттаан көҕөрдөрүн.

Тылыгар көрөбүн саха ууһуур-тэнийэр,

Үйэлэргэ баар буолар өлбөт өрөгөйүн.

М.Д. Ефимов

ТӨРӨӨБҮТ ТЫЛБАР АНДАҔАР

Сайаҕас, сырдык санааларбын,

Сайдам-ыллам ырыаларбын,

Ыраах ыҥырар ыраларбын,

Ыраас иэйиим уһуктарын

Эйигинэн этиэм диэммин,

Эйигинэн кэпсиэм диэммин

Төбөбүн нөрүтэн андаҕайабын,

Төрөөбүт тылым!

Киһини кэлэтиэх, хомотуох,

Киһи кутун-үрүн тоһутуох

Тосту, бардам тыллары,

Толоос, моку санаалары

Эйигинэн этимиим диэммин,

Эйигинэн үөтүмүүм диэммин

Төбөбүн нөрүтэн андаҕайабын,

Төрөөбүт тылым!

Эйиэхэ баар эбэм ырыата,

Эйиэха баар эһэм алгыһа,

Эйиэхэ баар аҕам үөрүүтэ,

Эйиэхэ баар ийэм иэйиитэ!

Ону мин харыстыам диэммин,

Төбөбүн нөрүтэн андаҕайабын,

Төрөөбүт тылым

Улуу тыллардыын уруурҕаһан,

Уйгулана байан-тайан,

Уос иһиттэн эн устуоҕуҥ,

Уһун үйэлэргэ туругуруоҕуҥ!

Ону мин итэҕэйэбин диэммин,

Ону мин эрэнэбин диэммин

Төбөбүн нөрүтэн андаҕайабын,

Төрөөбүт тылым.

С.Е. Дадаскинов

ТАПТАЛЫМ ТЫЛА

Ааным боруогун атыллаан,

Тэлгэһэбэр тахсыахпыттан,

Көстөр саҕаҕы одуулаан,

Сири эргитэ саныахпыттан

Киллэм кэтит хонууларым,

Кэҥкил кэтэх тыаларым

Тапталым тыла буолтара.

Сайылыгым хонуутугар

Оҕолордуун сырсыһан,

Талба талыы кырдалыгар

Таалалаабыт сааспыттан

Улааппыт чараҥ бөһөүлэгим,

Тула тыыннаах айылҕам

Тапталым тыла буолтара,

Кун ийэм тобугар сыстан,

Остуоруйа сэлэҥин

Олустук сэҥээрэн, таптаан

Истибит кэрэ кэммиттэн

Норуот сырдыкка дьулуура —

Ньургун Боотур бухатыыра

Тапталым тыла буолтара.

И.М. Сосин

ТӨРӨӨБҮТ ТЫЛ

Төрөөбүт

Төрүт тыл

Сөрүүн

Сүөгэй курдук

Сүрэҕи-быары

Сөрүүккэтэр,

Убаҕас отон

Уутун курдук

Улахан куйааска

Утаҕы аһарар,

Сырдьыгыныы көөнньүбүт

Сылгы кымыһын курдук

Тостор куйааска

Тоҕулу ханнарар…

Иитиллибит

Ийэ тылбыт

Иинэҕэс сири

Имэҥинэн-быйаҥынан

Ибиирэн биэрэр…

Саппа-

Садарах уотунан

Күтүр хараҥаны

Күлүмнэтэ сырдатар…

Ийэ тыл

Быстар-ойдор күҥҥэ

Быыһал-абырал буолар,

ϴлөр-сүтэр күҥҥэ

ϴрөһүлтэ буолар.

кырдьыккын

Сахаҥ тылыгар итэҕэйээр,

Төрөөбүт төрүт тылгынан

Олоҕуҥ суолун солоноор!

А.А. Иванов – Күндэ.

КҮҮСТЭЭХПИН ИЙЭ ТЫЛБЫНАН

Мин күүстээхпин ийэ тылбынан –

Барыны кыайар алыбынан,

Хагдарыйбыт маһы илгэнэн

Ибиирэн көҕөрдөр илбиһинэн.

Төрөөбүт төрүт тылым –

Мин сытыы кылыһым,

Ханнык да хабыр күүстүүн

Хапсарга бэлэммин күнүс-түүн.

Күн туллар, күһэҥэ быстар

Күчүмэҕэй да кэмигэр

Ийэ тылым уостубат уоҕа,

Билэбин, күүс-көмө буолуоҕа.

Төрөөбүт төрүт тылым –

Мин быстыбат быйаҥым,

Кэлэр кэнчээри ыччаппар

Кэриэспин ыһар кырыһым.

Мин күүстээхпин ийэ тылбынан,

Аалы көтөҕөр алгыспынан,

ϴбүгэлэртэн силис тардынан

Тыыннаах кэлбит үгэспинэн!

В. И. Босиков – Босяк

ИЙЭ ТЫЛЫМ

Ийэ тылым!
Иэйэр тыыным…
Иһэгэйдээх киэҥ киэлигэр
Иитиллибит ис дьиҥим…

Ийэ тылым!
Мэҥэ өйүм!
Кээмэйдээммин
Кэмин билбэт
Кэрэ-бэлиэ
Кэриэс баайым,
Тургутаммын
Олом булбат
Улуу далай
Дьоллоох дуолум…

Ийэ тылым!
Ийэ кыылым!
Алгыс дорҕоон аарыктаах,
Кырыыс дорҕоон ымыылаах
Үс баараҕай күлүктээх
Үҥэр-сүктэр дүҥүрүм…

Илистибит
Илдьит буолан
Илбис ирдээн
Илгистэбин,
Ийэ куппун иччилээбит
Иэйиэхсиппэр
Иэрийэбин,
Айыы куппун
Арчылаабыт
Айыыһыппар
Айаарабын:

Илин диэки ааннарбынан
Илэ киирэн иэнигийиҥ,
Оттуллубут аал уоппар
Омурҕаннаан олоруҥ,
Аптаах таммах буолаҥҥыт
Аанай тылбар арыллыҥ,
Көмүс сүһүөх буолаҥҥыт
Көҥүл тылбар көччүйүҥ!

Ийэ тылым!
Ийэ кутум!
Этитиилээх эстэр сэбим!
Харысхаллаах хаарыан күүскүн
Хаалар тыаска барыам суоҕа,
Таайтарыылаах талба күүскүн
Таҥнарыга таҥыам суоҕа,
Үөттэриилээх үрдүк күүскүн
Үлүгэргэ туттуом суоҕа…

Ийэ тылым!
Ийэ санаам хараҕата,
Иҥнэстибэт тулааһына!
Иэйэр куппар итэҕэлим
Иэҕии кустук таҥарата…

Н.В. Михалева-Сайа

Ийэ тыл

Ийэ тыл-
Тылламмыт оҕоттон
Төлө көтөн тахсан,
Иэйиинэн илгийэр,
Ийэ сүрэҕин сымнатар
Көмүс дорҕоон.

Төрүт тыл-
Ааспыт кэм
Алааһыгар арчыланан,
Урукку дьыл
Улаҕатыгар уһаарыллан
Уҕараабат барҕа баай.

Саха тыла-
Сайар тыаллыын тарҕанан,
Айыы сирин арчылыыр.
Арыылаах алаадьы сыта,
Хоҥкунуур хомус тыаһа
Киэҥ киэлигэ иһиллэр.

Саха саҥата-
Саха киһитин
Санаатын сайа этэр.
Самныбат күүһэ-
Сырдыкка сирдиир,
Суолун ыйар сулуһа.
Варвара Максимова – Тырымнаайы

САХАМ ТЫЛА БАРАХСАН
Оҕо сааспыттан
Олус да
Истиҥник ылыммыт
Ийэлээх аҕам
Иһирэх саҥалара —
Эн буолаҕын,
сахам тыла барахсан.

Эбэлээх эһэм
Эйэҕэс санааларын
Этэллэрэ —
Эриэккэс сахам тылынан.

Сарсыарда тахсар
Сэргэх күннүү
Сылаастык,
Сырдыктык
кутуллара дууһабар
сахам тыла барахсан…

Самаан сайын
сайаҕас сыһыанынан,
түптэтин буруотун
уратылаах ахтылҕанынан
эппэр-хааммар
иҥэн сылдьар
сахам тыла барахсан.

Иван Мигалкин

САХАМ БААЙ ТЫЛЫНАН

Сахам баай сайаҕас тылынан
Сөбүлүүбүн ээ, сэлэһэрбин,
Сэргээннэр истэллэр, ылынан,
Санаабын сааһылаан этэрбин.

Ийэ тылым баарын тухары,
Киэн тутта — сахабын дэнэбин,
Ханнык да омукка тэҥнээхтии,
Төбөбүн үрдүктүк туттабын.

Төрөөбүт тылым мин кынатым —
Хомпоруун хотойдуу көтүтэр,
Хомоҕой абыгар ылларыам —
Кыырайыам күөх халлаан күөнүгэр.

Өрөгөй кэммэр сахам тыла
Ырыа бэрдэ буолан дьиэрэйиэ.
Ардыгар уйулҕам тыалырыа —
Дьигискэннээх тойук иһиллиэ.

Олоҥхо баар, мин сахам тылын
Халлааҥҥа харбаһар чыпчаала,
Үйэлэр тыыннара нарылаан,
Чочуллан кэллэҕэ кылаана.

Сахам баай тылынан саҥаран,
Тапталбын этэбин аан бастаан…
Сахам уус тылынан саҥаран,
Удьуорум утумун салҕыыбын…

САХАМ ТЫЛЫН ТАПТЫЫБЫН
Сахам тылын таптыыбын:
Сэттэ өҥнөөх кустугун
Күндүл халлаан күөнүгэр
Күлүмүрдүүр оонньуутун.

Сахам тылын таптыыбын:
Хоһуун булчут өбүгэм
Сыыспат бэргэн ытыытын
Санатарын сэргээммин.

Сахам тылын таптыыбын:
Хоту дойдум кэриэтэ
Хостоотоххо хороммот
Барҕа баайын сөҕөммүн.

Сахам тылын таптыыбын:
Саамал кымыс утахтыы,
Сындалыйбыт сүрэхпин
Сөрүүкэтэн киирэрин…

Иванов, М.Е.- Чуона Мэхээлэ.

САХАМ ТЫЛА
Үүнэр-үөскүүр үктэлигим,
Бүгэр-сүтэр үүтээнигим,
Талыыканым-талбачааным,
Сахам тыла, эн эбит.

Сырдыык-сырдык сыдьаайыгым,
Ырыыс-ыраас ырааһыйам,
Тардылыгым, тапталлааҕым,
Дьикти тылым, эн эбит.

Ойо быһар оһуорчааным,
Дьарҕааланар дьаралыгым,
Дьоһун үлэм, дьолум төрдө,
Айар тылым, эн эбит.

ТЫЛЫМ — УОТТААХ ТЫМТЫГЫМ

Умсан ылыым умсулҕаммар —
Айар-тутар абылаҥмар.
Сыта түһүүм сылаанньытар,
Сөрүү тардар сөрүөтүгэр.

Тылым — уоттаах тымтыгым,
Бэйэм тыырбыт тырыыҥкам.
Тылым миэнэ — тапталым,
Талан ылбыт аналым.

Махтанабын ийэ тылбар,
Арыы-сүөгэй далбаргар,
Ааттаах-суоллаах айаҥҥар
Аргыс-доҕор гыммыккар.

Түөрэ түһэр түмүк чааспар
Өрө тардан өрүһүйээр,
Өһөн хаалбат, төлөннүрэр,
Өлөн сүппэт дьылҕалаар.

Колодезникова, И.А.- Ымыы