Уххан – Иван Николаевич Николаев, 1993 сыл кулун тутар 28 күнүгэр, “Сахаада” хаһыакка тахсыбыт Мэхээлэ Бөтүрүөбүс Өлөксүөйэп – Дапсы туһунан ыстатыйата.
Улуулар да, уһулуччулар да ахсааннарыгар киллэрбэтэхпит иһин, омугун, төрөөбүт дьылҕатын дьылҕа оҥостуммут, тыл туһуттан омугун ааспат-арахпат ыарыытыгар ыалдьыбыт, биир чөл куттаах үтүө-мааны саха киһитин Михаил Петрович Алексеев -Дапсы туһунан кэпсиэхпин баҕарабын. Дапсы туһунан суруйуохха диэтэххэ, этэр тылым элгэтэ элбээбэт, сахалыы тылым сатабыллааҕа сатыылаабат. Тоҕо диэтэргин, ааҕааччылар бэркэ билэргит курдук, Дапсыга тэҥнээх сахалыы саҥаны сатаан аттаран саҥарар да, суруйар да саха ахсааннаах, кини курдук кичэһэн-кичэмирдэһэн туран, төрөөбүт ийэ тылын төлкөтүн түстэһэр, кэскилин кэбиһэр киһи да кэмчилээх.
Мин, кини төрөөбүт сахатын тылын туһугар кыһамньытын, сыратын-сылбатын ытыгылыыбын. Саха тылын сайыннарар, өлбөт тыынныыр туһугар өрүскэлэһэрин өйдүүбүн уонна өйүүбүн.
Дапсы, Дапсы дуо?… Орто уҥуохтаах, кырымахтыйан эрэр хойуу өһөстүҥү баттахтаах, ачыкы нөҥүөттэн анаарар уостан да умайан да кэлэр, кини ис туругун дьэҥкэтик сырдатар уоттаах харахтаах, сааһыран эрэр саха киһитэ. Дапсы туохтан эрэ сэрэммиттии, саараабыттыы, сороҕор, хайдах эрэ, миигин мөҕүөхтэрэ-этиэхтэрэ диэбиттии туттар идэлээх. Ол эрэн, чөмөрдүк-чөкөтүк тутта сылдьар бэйэтэ, хараҕа уоттаннаҕына чиҥээн-чаҥаан, лоп-бааччы буолан, чопчуланан тобуллан барарга дылы буолар. Дьэ, оччоҕуна, бу киһи ис иһиттэн олоҕу анаарыытыгар, сыанабылыгар, ирдэбилигэр бигэ туруктаах, көнө көрүүлээҕэ арылхайдык көстөн кэлэр.
Дапсы. Туох дьикти ааттаах киһиний, саха тылын тоҕо билэрэ бэрдэй диэн “Эдэр коммунист” , “Кыым” хаһыаттарга ааҕа-ааҕа саныырым.
Дапсы диэн, былыр биһиги өбүгэлэрбит оҕунан ыталларыгар тойон эрбэхтэригэр кэтэр, ох саа кирсэ эрбэҕи эчэппэтин диэн харыстыыр-хаххалыыр муостан оҥоһуллар сэбиргэлэрэ эбит. Быһата тойон эрбэх куйаҕа. Ити, дапсы харыстыыр. хаххалыыр өйдөбүлүн саха тылын туһугар эргитэн, кини эмиэ төрөөбүт тылбын харыстыам, кини көҥүллүк сайдыытын иһин үлэлиэм, суураныытын көмүскүөм диэн санааттан Михаил Петрович Дапсы диэн ааты ылыннаҕа…
Михаил Петрович Үөһээ Бүлүү Боотулуутуттан төрүттээх. Ийэтинэн Дыгын саҕанааҕы, Оноҕоччут аҕа ууһуттан, аҕатынан Хатыгын аҕа ууһуттан төрүттээх. 1937 с. төрөөн, сэрии аас-туор сылларын тиийиммэт-түгэммэт буолуутун, икки сыл устата детдом олоҕун аһыытын-ньулуунун амсайбыт.
1982 с. СГУ саха салаатын бүтэрэр. Ити кэнниттэн икки сыл куораҥа оройуонугар комсомолга оскуола салаатын сэбиэдиссэйинэн үлэлиир. Ол кэнниттэн институтка кэлэн тыл салаатыгар бастаан лаборанынан, онтон бэйэтэ этэринэн, наука балыс үлэһитинэн үлэлиир. Биллиилээх тыл үөрэхтээхтэрин кытта П. С. Афанасьевтыын, М. С. Воронкинныын саха түөлбэ тылларын тылдьытын оҥорууга үлэлэһэр. Билигин ол үлэтигэр төннөн үлэлиир.
Михаил Петрович бастаан 10-с кылааска сылдьан Эллэй “Үөрэх ыҥырыыта” диэн хоһоонун тылын-өһүн ырытан, оччотооҕу саха тылын уонна литературатын учууталыттан С. Е. Сыроватскайтан “5” сыананы ылбытын билигин даҕаны дьоһуннаах ситиһиитин курдук ахтар. Дьэ, ити суруйааччылар тылларын-өстөрүн оскуолаҕа сылдьан ырытыаҕыттан ылата, элбэх суруйааччылар хоһооннорун-сэһэннэрин бүтүн кинигэлэрин тылын-өһүн ырытта ини ырыппата ини… Элбэх рецензиялары суруйталаабыта. “Эдэр коммунист”, “Кыым” хаһыаттарга үлэлииригэр искусство, культура, наука, литература кэрэхсэбиллээх үлэһиттэрин туһунан кэрэкэ тылларынан кэрээбэккэ кэпсээбитэ. саха омук ытык оонньуута- оһуохай, үтүө үгэстэрэ тиллэригэр сыратын-сырбатын, ыратын-баҕатын биэрбитэ, саха тыла, сахам талыы дьоно, оһуохайым барахсан диэн, этэргэ дылы, муннукка ытаабыт киһи.
1972 с. улугуруу дэнэр кэммит уолугунан уһуутааан турар кэмнэригэр суруйааччылар Союзтарын поэзия уонна проза холбоһуктаах мунньаҕар “Уус-уран тылга сыһыан уонна ирдэбил” диэн дакылааттаан дапсыйбыт.
Дапсы “Сүр тостубатын” диэн кинигэтин билигин кэлэн, хоһуттан ааҕа-ааҕа өссө төгүл сөҕөбүн-махтайабын, бу күн бүгүн, эдэр көлүөнэ иннигэр туруохтаах ирдэбиллэри өтө көрөн. чопчу сэрэйэн, оччотооҕу кэмҥэ хорсуннук эппититтэн.
Михаил Петрович Андрей Кривошапкин “Угамканнар хоту түһэллэр” диэн сэһэнин тылбаастаабыт. Багдарыын Сүлбэ “Дойду сурахтаах, алаас ааттаах” диэн кинигэтин, Павел Пинигин “Олимпаҕа айан” диэн Егор Неймохов суруйбут кинигэтин, В. А. Кондаков “Эмтээһин кистэлэҥнэрэ” диэн кинигэтин рецензиялаабыт. Маны таһынан, Дапсы бэртээхэй лирик-поэт. Дэҥҥэ да буоллар, нарын иэйии намчы кылларыгар тыл сүмэтин, кини кэрэ сытын-сымарын холбоон, тупсаҕайдык аттаран киһи сүрэҕин-дууһатын өрүкүтэр бэртээхэй хоһооннору айааччы.
Дапсы “Саха кэскилэ” национальнай-демократическай хамсааһын Тойон Сүбэтин кыттыылааҕа, “Саха литератора” ассоциация сүрүннүүр Сүбэтигэр баар, “Саха тыла” бөлөх чилиэнэ.
Дапсы, Дапсы дуо?… Ким бэйэлэээх хайдах баҕарар киһи туһунан барытын толору этэн кэбиһиэ буоллаҕай. Ордук Дапсы курдук тыл сүмэтин иҥэриммит, тыл нөҥүө бэйэтин норуотун барҕарыытын көрөр бигэ эрэллээх , итэҕэллээх үтүө дьон туһунан. Тыл, өй-санаа тиийбэтин онно өйдүүгүн. Ардыгар саныыбыгн, бары Дапсы курдук төрөөбүт тыл домун, куппутугар-сүрбүтүгэр иҥэринэрбит буоллар, саха туһугар үчүгэй да олох кэлиэ этэ диэн. Тыл туруга – омук туругун көрдөрөр.
Боотулуу билиитиэкэтин архыыбыттан ылылынна
