Мария Николаевна Матахова туһунан Үөһээ Бүлүүтээҕи Госстрах тэрилтэтин бэтэрээнэ М. Л. Карадчина ахтыыта:
— Мин 1982 сыл олунньу ыйга начальнигы солбуйааччы Иванов Михаил Елисеевич ыҥырыытынан Госстрах Үөһээ Бүлүүтээҕи тэрилтэтигэр страховой агенынан үлэлии кэлбитим. Ол саҕана начальник Иванов Виктор Еремеевич этэ. Бухгалтер Михайлова Александра Иннокентьевна, инспектор Григорьев Роман Данилович, экономистар Гольдерова Маргарита Константиновна, Долгунова Людмила Николаевна, Степанов Пантелеймон Иннокентьевич этилэр. Мин бастакы номердаах бригадаҕа баарым. Старшайбыт Ханды Фелисата Иннокентьевна этэ. Онно өр сылларга үлэлээбит Матахова Мария Николаевна, Николаева Анна Ивановна, Абрахова Розаида Афанасьевна, Миронова Мария Васильевна, Иванова Елена Николаевна, Дударева Валентина Петровна буолан үлэлээбиппит. Онтон Фелисата уурайбытын кэннэ Матахова Мария Николаевна старшайынан буолбута. Икки Мариялар баар буоллахтарына көр-күлүү, дьээбэлэһии бөҕө буолара. Ардыгар сүгүн үлэлэтиҥ диэн хостон кытта үүрүллэр этибит. Мария Николаевна чараас хоһоон кинигэлэрин бэлэхтэтэлиир этэ. Кини хаһыат редакцятыгар үлэлээбит, саха тылын үрдүк үөрэҕин бүтэрбит буолан, биһиги саҥабытын, сурукпутун мэлдьи көннөрө, сүбэлии, быһаара сылдьааччы. Өссө бу дьээбэ-хообо дьоннорго режиссер үөрэхтээх, артыыс киһибитин Степанов Пантелеймон Иннокентьевиһы эбэн кэбиһиҥ. Үлэни да ыһыах курдук дьээбэ дьон этибит. Онно симик да буоллар, күлүүлээҕи этэн кэбиһэн баран, кистээн күлэн сыһыгырата олорор Иванова Елябыт буолааччы. Бухгалтер Михайлова А.И. уурайбытын кэннэ Гольдерова М.К. солбуйбута, экономист Тотонова Л.Н., инспектор Данилова А.П., Винокурова Т.С., Федорова О.М., Иванова Т.В., Данилов А.А., Яковлев И.И., Ильина В.Я.(Капа), начальник Унаров Виссарион Яковлевич үлэлээбиттэрэ. Биирдэ маннык түбэлтэ буолбуттаах. Мин дежурнай күнүм түбэстэ. Хайдах эрэ утуктаабыт курдук буоллум. Онно Мария Николаевна баар. Мин дьиэбэр барыахпын баҕардым диэтим. Онуоха Капа дьээбэлэнэн: “Тойоҥҥуттан тахсан көҥүллэт»-диэтэ. Ону баара, начальникпыт бу киирэн турар эбит. “Хайа бу туох буолла?”- диэн ыйытта. Онуоха мин дьонум Капа уонна Маарыйа дьэ кэпсээннээх дьон буолан турбаттар дуо:” Бу Мотяҕа суруйсубут киһитэ кэлбит. Ол иһин көҥүллэтээри гынар.” Начальникпыт хайа ол туох киһиний диэн туоһулаһан турда. Ээ ону мин дьээбэҕэ кыттыһа үөрүйэх киһи: “Куораттан кэлбитэ. Гостиницаҕа хоно сылдьар. Урут иһэ сылдьан баран, эмтэнэн тохтообут үһү»- диэччи буоллум. Дьээбэбит табыллан биһиги үөрүү-көтүү бөҕө буоллубут. Дьэ, эбиэппит буолла, арай начальнигым ситэн кэллэ уонна:” Ол киһи тугун-ханныгын билиэхпитин наада эбит»- диир. Ол курдук өс киирбэх, үлэһиттэригэр кыһаллар салайааччылаах этибит. Ити көстөрүн курдук, олус күлүүлээх-оонньуулаах, хас тыллара барыта дьээбэлээх-хооболоох дьоһун дьону кытта үлэлээн ааспыт кэмнэрбин олус истиҥник ахтабын, саныыбын. Ол курдук, Мария Николаевна киһини кытта сатаан тылы булар, олус эйэҕэс-сайаҕас, айар куттаах үтүөкэн киһи этэ.
Карадчина Мотрена Лаврентьевна, үлэ бэтэрээнэ. 2024сыл, Үөһээ Бүлүү.
Мария Николаевна Матахова туһунан Яковлев И. И. — Мыкытыа ахтыыта:
— Мин 1989 сыллаахха Дьокуускайдааҕы финансовай техникум Государственное страхование (страховое дело) отделениетын бүтэрэн Үөһээ — Бүлүү «Госстрах» инспекциятыгар ананан кэлэн инспекторынан финансист быһыытынан үлэбин саҕалаабытым. Оччолорго Инспекция государственного страхования начальнигынан Унаров Виссарион Яковлевич үлэлии олороро. Сүрдээх түмсүүлээх , көхтөөх, көрдөөх үлэ коллектива этэ. Хас биирдии дэриэбинэ, нэһилиэк ахсын олохтоох страховой агеннар сүрдээх болҕомтолоохтук үлэлииллэрэ. Ол курдук Боотулууга Семенов Николай Николаевич, Догорова (Розалия ….. ?(аатын умнубут эбиппин)) бэккэ үлэлээбиттэрэ. Оттон оройуон киинин иһигэр хас да страховой агент түөлбэнэн арахсан үлэлииллэрэ. Олортон биир бастыҥнарынан Матахова Мария Николаевна этэ буоллаҕа. Дьэ ,кырдьаҕас агеннар барахсаттар бэйэ- бэйэлэрин икки — ардыларыгар былаан туолуутугар күрэстэһии бөҕө буолаллар этэ. Аны киһи быһыытынан көнөлөрө, үлэһиттэрэ бары-да киһи сөҕөр дьоно этилэр буоллахтара. Талааннарын туһунан этэ да барыллыбат . Асчыттара, оҕуруотчуттара, ырыаһыттара, хоһоонньуттара. Маарыйа Матаахова араас хоһооннору, үгэлэри, чабырҕахтары олох хото суруйар эбит этэ. Маарыйа суруйбут хоһооннорун-чабырҕахтарын Үөһээ — Бүлүү госстраҕын сүрүннүүр специалиһа , культура , сцена эйгэлээх киһи , тылынан уус-уран айымньыны уустаан -ураннаан толорооччу (разговорнай жанр) эрэллээх саллаата Степанов Пантелеймон Иннокентьевич оччотооҕу РДК, НАЙРАМДАЛ сценатыттан элбэхтик уонна чаҕылхайдык ааҕан дьон-сэргэ , көрөөччү биһирэбилигэр таһаарааччы. «Таһаарааччы» диэбиккэ-дылы Маарыйа хоһооннорун, оччотооҕу, «Үөһээ — Бүлүү» хаһыат бэйэтин балаһатыгар сотору — сотору таһаарар, бэчээттиир эбит этэ. Маарыйа кэлин оҕолорго анаан «Оонньообокко улааппыт оҕо-бухатыыр» диэн олоҥхону суруйдум . Дьэ, манна , Иигэр , иллюстрация курдук уруһуйдаа эрэ .. «- диэн ол үлэтин биэртэ. А-4 форматка бэчээттэммит , икки тарбах (курдук) халыҥнаах тигиллибит тиһиллибит үлэ этэ. Ону сөбүлэһэн (Маарыйа сөбүлэһиннэрэр да буо) ылан уонтан тахса уруһуйу (графика (чернобелай)) уруһуйу уруһуйдаан биэртим. Маарыйа сөбүлээбитэ, үөрбүтэ -ахан буо. Ол олоҥхото , оччотооҕуга, харчы кыайан көстүбэккэ бэчээттэммэтэҕэ курдук.
Билиҥҥи кэм эбитэ — буоллар , бука, бэчээттэниэ эбитэ -буолуо. Ол олоҥхото билигин сүттэҕэ дии. Баара буоллар, ким-эрэ ол Маарыйа «Оонньообокко улааппыт оҕо-бухатыыр» диэн олоҥхотун бэчээттэтэ сатыы сылдьар үһү диэн сурах иһиллиэ , биллиэ этэ. Уус-уран тыл маастара хоһоонньут Маарыйа Матаахаба кэриэһигэр ахтыыны биэрдим
Мыкытыа Дьаакыбылап Игорь Уйбаан-уола (Яковлев И. И.) Үөһээ-Бүлүү, Үөдүгэй нэһилиэгэ.
26.04.2024с.
Мария Николаевн Матахова туһунан ахтан-санаан ааһар Миронова Мария Васильевна, Госстрах тэрилтэ бэтэрээнэ:
— Тыаттан УеЬээ-Булуугэ кеһен кэлээт Госстрахха улэҕэ киирбитим. Онно Мария Николаевналыын билсибиппит, кини онно бригадир этэ. Страховой агенынан хайдах-туох үлэлииргэ миигин дьэ кини үөрэппитэ, онон олох учууталым курдук саныыбын. Салгыы бодоруһан, тапсан, өр сыл бииргэ үлэлээбиппит. Тус бэйэм Госстрахха 15 сыл үлэлээбитим, онтон пенсияҕа тахсыбытым. Оччолордооҕу страховой агент үлэтэ мэлдьи кэлиилээх-барыылаах, тыаларынан сырыылардаах буоллаҕа. Ол курдук, биһиги эмиэ элбэхтик сылдьарбыт, былааммытын мэлдьи толорор этибит. Мария Николаевна киһи быһыытынан олус да көрүдьүөстээх, көрдөөх-нардаах, алтыһарга чэпчэки дьахтар буолааччы. Ол айаннар кэмнэригэр кини баар буоллаҕына күлэн-үөрэн суолу билбэккэ аһардарбыт. Субуотунньуктар буолааччылар тэрилтэбитигэр – бэйэтэ бырааһынньык курдук буолара, араас оонньуулары, көрудьүөстэри билигин да санаан үөрэбин, күлэбин. Мария Николаевна айылҕаттан баай творческай айдарыылаах этэ. Суруйара үчүгэйин — чабырҕах, хоһоон, үгэ – Мария Николаевна тугу сатаабата баарай! Тугу эрэ кэпсээн бардаҕына бэйэтэ артыыска курдук туттан-хаптан барара! Театр эйгэтигэр улэлээбитэ буоллар, талаана барыта ситэри арыллыа, өссө күүскэ аатырыа эбитэ буолуо. Билигин ытык сааспар олорон, олоҕум доҕотторун санаан, олус диэн үөрэбин: араас үчүгэй, интэриэһинэй да дьону кытта алтыһан, доҕордоһон сылдьыбыппыт ээ! Ыраас санаалаах, кэрэ дууһалаах дьон, биһиги олохпут суолугар көрсөн киэргэтэн ааспыттара саныахха олус үчүгэй.
Миронова Мария Васильевна, 2024 сыл муус устар 27 кунэ, Дьокуускай куорат
М. Н. Матахова туһунан ахтыытын тиэрдэр И. Барахов аатынан 1№-дээх оскуола учуутала, «Чэчир» түмсүү чилиэнэ, хоһоонньут Светлана Егорова — Тулуйхаана:
— Мин Үөһээ Бүлүүгэ Исидор Барахов аатынан оскуолаҕа нуучча тылын уонна литературатын учууталынан үлэлии сырыттахпына 1986c. восьмилеткаттан 9-ус кылaacка кэлбит оҕолорго кылаас салайааччытынан анаабыттара. Бу кылааска восьмилеткаттан, Кэнтиктэн бааллара. Кинилэр ортолоругар хап- харанан чоҕулуччу көрбүт ортону үрдүнэн уҥуохтаах дуоспуруннаах баҕайы Власий Михайлов ба ара. Бастакы төрөппүттэр мунньахтарыгар арай көрбүтүм Мария Николаевна Матахова баар эбит. Кинини куруук «Чэчир» лит түмсүү мунньаҕар көрөөччүбүн, чабырҕахтарын истээччибин, ааҕааччыбын…олус үөрдүм, соһуйдум. Онтон ылата чугастык алтыһан барбыппыт. Кини миэхэ аҕа табаарыс, ийэ, төрөппүт быһыытынан олус сөптөөх сүбэлэри биэрэрэ: холобура, хас биирдии оҕо личность, сыыһа да сөпкө да эттин эн син биир кини санаатын истиэхтээххин, болҕойуохтааххын уонна эппиэт биэриэхтээххин диирэ. Оҕолор төрөппүттэрин билэр буолан кылгастык характеристикалаан биэрэрэ.уонна кылаас иһинэн ыытыллар тэрээһиннэргэ төрөппүттэри кыттыһыннарарга улахан күүс-көмө буолбута. Ол иһин махталым муҥура суох. » Чэчир» лит түмсүүнү Мария Николаевна салайар кэмигэр улахан сэргэхсийии тахсыбыта. Улахан убайдарбыт П. Тобуруокап, С. Руфов, В. Сивцев, С. Дадаскинов уо.д.а. олохтоох хаһыат редакциятын аһары ааспат этилэр. Мэлдьи онно суруйааччылары кытта көрсүһүү буолара. Оччолорго Mария Николаевна хаһыакка үлэлиир этэ.Мария Николаевна олус киэҥ билиилээх, уус-уран баай тыллаах, чахчы сахалыы суруйар талааннаах поэт этэ, бу чабырҕахтарын ис хоһооно дириҥин, сарказма, юмора , эгэтэ -үгэтэ элбэҕин киһи сөҕөр эрэ. Аны айымньыларын суруйарыгар аллитерацияны кыайа туттара эдэр поэттарга холобур буолуон сөп.Кэнники ааҕан билбитим кини Варвара Потаповалыын бииргэ саха салаатыгар үөрэммиттэр эбит. Мария Николаевна Варяҕа үлэһит буолан баран көмө харчы ыытарын дьон ахтыытыттан аахпытым. Бэйэтэ ол туһунан хаһан да кэпсээбэт этэМария Николаевна олохтон эрдэ барбатаҕа буоллар элбэҕи суруйуо, айыа хааллаҕа. Кини курдук төрөөбүт тылын билэр, сатабыллаахтык айар үлэтигэр туттар дьахтар поэт суоҕун кэриэтэ. Кини чабырҕахтара, сценкалара сытыылара, күннээҕи олох итэҕэстэрин сатабыллаахтык күлүү-элэк гынара ааҕааччылары астыннарар, дуоһутар буолара. Ол да иһин кини чабырҕахтара улуу Москуба куоракка тиийэ ааҕылыннахтара: Пантелеймон Степанов, Анастасия Кардашевская, Александр Тойтонов курдук норуот талааннаахтара Мария Николаевна чабырҕаҕын чаҕылыччы ааҕаннар бүтүн Союзка тарҕаппыттара. Өссө Мария Николаевна олонхо суруйар диэн истибитим. Бу кэлин кини Рукопистара ханна сыталлара буолла диэн санаа үүйэ-хаайа тутар буолла…
М. Н. Матахова “Чэчир” түмсүүнү салайбытын туһунан Люция Степанова ахтар:
— Мария Николаевна Матахова, “Чэчир” түмсүүнү 90-с сыллар саҕаланыыларыгар, түмсүү ыһыллан эрдэҕинэ саҥа тыын киллэрэн өрө тардыбыта. Кини салайааччы буолуоҕуттан, түмсүү үлэтэ биллэ сэргэхсийбитэ. Элбэх саҥа дьон чилиэнинэн киирбиттэрэ, түмсүү икки группанан хайдыһан үлэлээбитэ — поэттар уонна мелодистар. Хоһоонньуттары Мария Николаевна бэйэтэ сүбэлээн-амалаан, көмөлөһөн, үөрэтэн-такайан илдьэ сылдьыбыта. Мелодистары Ефимов Василий Васильевич — баянист Баака салайбыта. Мария Николаевна араас хайысхалаах үлэни ыыппыта — мунньахтар, айар кэнсиэртэр, хоһоонньуттар уонна ырыаһыттар куонкурустара, улахан суруйааччылары кытта көрсүһүүлэр…Ол курдук, Николай Якутскайдыын, Петр Тобуруокаптыын, Василий Сивцевтыын, Эдуард Соколовтуун, Валерий Мөкүмээнэптиин, Петр Хоринскайдыын, ырыаһыт-мелодист Анастасия Варламовалыын сүрдээх дириҥ ис хоһоонноох көрсүһүүлэр буолуталаабыттара. Ол сылларга түмсүү үлэтигэр актыбынайдык Петр Одорусов, Евдокия Гаврильева, Уйбаан Ороһуунускай курдук улахан далааһыннаахтык суруйар дьон кыттыбыттара, мелодист уонна ырыаһыт Мария Игнатьевна Константинова, мелодистар Александр Васильев, Ороһуттан бырааттыы Михаил уонна Иван Котоконовтар, Виктор Иванов. Элбэх саҥа ааптардар киирбиттэрэ — Светлана Егорова — Тулуйхаана, И. Бараахап аатынан орто оскуола өрөгөй ырыатын суруйбута, Үөһээ Бүлүүтээҕи оҕо дьиэтин өрөгөй ырыатын тылын Люция Степанова суруйбута, иккиэннэрин матыыптарын Александр Васильев оҥорбута. Мария Николаевна Василий Ефимовтыын икки кинигэни 1993 сыллаахха таһааттарбыттара — “Үөһээ Бүлүүлэр ыллыыллар” уонна “Чэчир-93” диэн. Мария Николаевна “Чэчирдэр” хоһооннорун бэчээттэтэллэригэр олохтоох оройуон хаһыатыгар страница арыйтарбыта. Өрөспүүбүлүкэ “Саха сирэ” хаһыатыгар “Өлүөнэ сардаҥата” сыһыарыыга чэчирдэр саҥа хоһоонноро бэчээттэнэллэрэ. Улуус ыһыаҕын арыллыытыгар 1993 с. “Чэчир” түмсүү чилиэннэрин кэнсиэрэбуолубута, нэһилиэктэрыһыахтаргыар баран бэйэлэрин ырыаларын ыллаабыттара. Ол кэмҥэ олус үчүгэй, айар куттаах киһиэхэ иэйии киллэрэр, олус өрө көтөҕүллүүлээх үлэни ыыппыттара — Мария Николаевна Матахова уонна Василий Васильевич Ефимов. Ити сылларга, Мария Николаевна салайар кэмигэр, киэҥник биллибит ырыалар айыллыбыттара, холобур, Уйбаан Ороһуунускай “Үөһээ Бүлүүм — үрдүк үөрүүм” ырыата, “Ветераннар” Котоконовтар ырыалара, Евдокия гаврильева “Төрөөбүт алааһым”, Петр Одорусов уонна Николай Бойлохов “Тыыннаахтар умнубат сыллара” диэн аатырбыт ырыалара уо.д.а. Мария Николаевнаҕа үлэтин көҕүлүүрүгэр улаханнык улуустааҕы култуура отделын үлэһитэ Василиса көмөлөспүтэ. Саҥа айар үлэни саҕалаан эрэр эдэр дьоҥҥо түмсүү салалтата улахан болҕомтону уурара. Ол курдук, миэхэ тус бэйэбэр эмиэ Мария Николаевна көмөтө улахан. Нууччалыы үөрэммит буоламмын (мин Сунтаар 1 нүөмэрдээх оскуолатын сахалыы сатаан аахпат киһи бүтэрбитим) 18 сааспыттан нууччалыы хоһоон суруйар буолбутум. 33 сааспар өйүм ситэн диэххэ ду, сахалыы бастакы хоһооммун айбытым. Бастакы сахалыы кинигэбин саха госуниверситетын 4-с кууруһугар үөрэнэ сылдьан аахпытым. Ол кэннэ хоһооннорум үксүн сахалыы суруллаллар — кутум сахалыы тыыннаах эбит. Онон Мария Николаевнаҕа мин муҥура суох махтанабын. Түмүктээн эттэххэ, Мария Матахова “Чэчир” түмсүүнү салайан, түмсүү сайдыытыгар улахан кылааты киллэрбит киһинэн буолар. Ол түмүгэр элбэх айар талааннаах киһи, талааннарын чочуйан, айар үлэ чыпчаалын баһылаабыттара. Люция Егоровна Степанова — Долгуура
Бараахап уулуссабыт айар куттаах дьонунан баай этэ. Ол курдук, редакция суруналыыһынан үлэлиир Филипп Федорович Суханов дьиэ кэргэнинээн олорбуттара. Биһиги ыаллыылар этибит. Филипп Федорович олус эппиэтинэстээх, бэйэтигэр үрдүк ирдэбиллээх, элбэх саҥата суох, үтүө симик мичээрдээх, дириҥ өйдөөх киһи этэ. Кинилэр кыыстара Вера Хабаровскайдааҕы педагогическэй институт «Уруһуй уонна черчение» салаатын бүтэрбитэ. Вера сэбэрэтинэн олус кырасыабай, айылҕаттан бэриллибит уруһуйга дьиҥ-чахчы ураты дьоҕурдаах мааны кыыс оҕо этэ. Институту бүтэрэн Вера дойдутугар эргиллэн кэлэн, музыкальнай оскуола иһинэн уруһуйга дьоҕурдаах оҕолору түмэн дьоҕурдарын арыйар, сайыннарар кылаас аан маҥнайгыннан аспыта. Бу иннигэр ити хайысха суоҕа. 1987 сыллаахтан Ноева (Суханова) Вера Филипповна өрөспүүбүлүкэ «Чуораанчык» оҕо сурунаалын кылаабынай художнига буолбута. Кини Россия худуоһунньуктарын, ону тэҥэ Россия суруналыыстарын Сойуустарын чилиэнэ. Биһиги ыаллыылар буолан сылдьыһар этибит, мин эдьиийбин Акулинаны кытта кинилэргэ киирэн Вера уруһйудуурун чуумпуран, дьоһумсуйан олорон сөҕө-махтайа көрөөччубут. Вера Филипповна оскуолаҕа үрдүк кылааска үөрэнэ сылдьан бэлэхтээбит 2 уруһуйа: «Индианка» художественнай мастиканан, «Уу кыыһа» акварель кыраасканан уруһуйдаабыта билигин да баар.
Редакция өссө биир суруналыыһа, айар куттаах, бэйэтэ туспа буочардаах Матахова Мария Николаевна дьиэ кэргэнинээн олорбуттара. Мария элбэх билиилээх, налыччы, олоххо көрүүтүн хабааһынынан киэҥ-куоҥ, түс-бас Далбар Хотун этэ. Кини кэргэнинээн Уйбаанныын чугас эргин оҕолорун барыларын хомуйтаан сайын астаах-үөллээх ойуурга илдьэ баран бириэмэни олус интириэһинэйдик атаараллара, оҕолор билиилэрин хаҥаталлара, чинчийэр кыахтарын арыйаллара. Саха сирин кылгас сайынын сылаас салгынынан көҥүл тыыннара, үрүҥ түүннэр дьикти-кэрэ кэмнэригэр, аптаах түгэннэри көрдөрө Бүлүү Эбэ Хотуҥҥа балыктыы уолаттары барыларын илдьэ сылдьаллара. Оҕолор удочканан туппут балыктарын кутаа уот оттон, тула олордон үөрэ-көтө кэпсэтэ-кэпсэтэ, үөлэн күндүлүүллэрэ. Ол сүрэххэ сөҥпүт умнуллубат түгэннэр, оҕолор оҕо саастарын дьолун үгүөрүтүк үксэтэллэрэ, дойдуга тапталы уһугуннараллара.
Улуус култууратын тутаах дьоно биһиги уулуссабыт таһыма үрдүүрүгэр эмиэ сабыдыаллаах этилэр. Ол курдук 1963 сыллаахха Үөһээ Бүлүүтээҕи норуот театырын режиссера Попов Алексей Алексеевич кэргэнинээн Розалия Николаевналыын үс оҕолорунаан саҥа тутуллубут дьиэлэргэ бастакыннан көһөн кэлбиттэрэ. 1965 сыллаахха театр кэллэктиибэ 2 аакталаах «Уот туһунан тойук» оратория туруорбуттара. Бу үлэлэрэ Өрөрспүүбүлүкэ үрдүнэн III бэстибээлгэ 1 миэстэни ылбыта. 33 кыттааччы бэстибээл лауреата буолан «Култуура үтүөлээх үлэһитэ» диэн үрдүк бочуоттаах аатынан наҕараадаламмыттара. Биирдэ оҕо сылдьан РДК-ҕа испиктээкилгэ бараммын билэр киһибин дьээдьэ Алексейы көрөммүн, артыыһын онно билэммин, улаханнык соһуйан, сөҕөн-өмүрэн кэлбиттээхпин. Алексей Алексеевиһынан киэн туттар аҕай этибит. Олус үтүө сүрэхтээх, айар куттаах, интириэһинэй эйгэлээх, дьээбэлээн күллэрэр кэпсээнньит бэрдэ, эркин курдук эрэллээх атас-доҕор киһи мааныта этэ.
Уулуссабыт биир биллэр-көстөр, тус бэйэтэ уратылаах, киһи болҕомтотун тардар киһитэ Васильев Василий Николаевич этэ. Кини эдэр сылдьан атаҕын быстарбыт буолан доҕолоҥ, атаҕа суох этэ. Василий Николаевич олус сытыы өйдөөх, айылҕаттан эргитэр-урбатар, суокка-учуокка дьоҕурдаах буолан өр сыл булгаахтырдаабыта. Дьонугар, оҕолоругар дурда-хахха, кимиэхэ да дьонун атаҕастаппат дьоһун эр киһи этэ. Мин саныахпар бу кэмҥэ төрөөбүтэ буоллар Василий Николаевич табыллыылаах ситиһиилээх урбаанньыт буолуох этэ.
Үөһээ Бүлүү «Кэрэ куолаһа», 1941-1945 сылларга анаммыт «Тыыннаахтар умнубат сыллара» ырыа солбуллубат уонна умнуллубат толорооччута Анна Петровна Дмитриева биһиги уулуссабытын олус киэргэтэрэ. Ийэ дойдуга бэриниилээх буолуу ырыалары толорорго анаммыт Анна Петровна курдук күүстээх кырасыабай куоластаах киһи олус аҕыйах. Үрүҥ Айыылар биэрбит дьоҕурдарын Анна Петровна олус сиэрдээхтик сайыннаран, улууһун аатын араас таһымнаах бэстэбээллэргэ, күрэхтэргэ аатырдыбыт киһи аата улуус историятыгар көмүс буукубаннан умнуллубат, симэлийбэт курдук суруллара оруннаах.
Бу дьоннор бары үөһэ этиллибитин курдук киһи маанытын таһынан дойдуга бэриниилээхтэринэн, үлэһиттэринэн, ситиһиилээхтэринэн, сайдыылаахтарынан, дьоллоох дьиэ кэргэттэринэн, оҕолорун сиэрдээхтик иитэллэринэн, бары өттүнэн бар дьоҥҥо үтүө холобур буолаллара. Хас биирдиилэрэ сулус кэриэтэ, ураты дьоннор этилэр.
Кинилэр олус истиҥник доҕордоһоллоро, ыаллаһаллара.
Ол курдук биһиги оҕолор дьоммут холобурун көрөн, эмиэ олус иллээх этибит. Киэһэ аайы мунньустан лапта бөҕөтүн оонньоон, сасыһан диэн, «казаки и разбойники», «города и реки», бииргэ кинигэ ааҕан, араас ооньууну бэйэбит толкуйдаан, тэрийэн ооньуурбут. Кинигэ уларсыһан ааҕарбыт. Бэлэсипиэт улахан сэдэх мал этэ, бастакыннан Давыдов Сашаҕа дьоно ылбыттарыгар, дьонун курдук олус көнө, көрсүө-сэмэй оҕо буолан биһиги үөрүүбүтүгэр уулусса оҕотугар бары уларсара.
Кыһын, саас бары мунньустан салааскылаах аппабытыгар тоҕуоруһан барарбыт уонна таҥаспыт хаар-муус хах буолуор дылы сырылаан оонньуурбут. Хаҥкыылыыр муода кэлбитигэр, сааскы күн суол хаарын ириэрэн-тоҥорон килэриппитигэр тахсан хатыыскалыырга үөрэнэрбит. Хаҥкыыга хаһан да турбатах оҕолор туораттан көрдөххө биллиилээх «Карнавал» кэмэдийнэй киинэ дьоруойун Нина Соломатина роликовай хаҥкыыга үөрэнэрин курдук буоллахпыт буолуо.
Биһиги ортобутугар төрүөхтэриттэн доруобуйаларын туругунан хааччахтаах оҕолор бааллара. Биһиги кинилэри бэйэбитин кытта тэҥҥэ хоннохпут анныгар илдьэ сылдьарбыт, бииргэ оонньуурбут, ким даҕаны туораппата. Ол аһыныгас сүрэхтээх, олоҕу сыаналыыр буола улаатарга улахан суолталаах этэ.
Телевидение ситимэ – күөх уот, Үөһээ Бүлүүгэ 1975 сыллар эргин кэлбитэ. Бастаан утаа телевизор аҕыйах ыалга баара. Киэһэ аайы телевизордаах ыалга хас да ыал буолан мунньустан бииргэ киинэ көрөрбүт. Ол саҕана «Вечный зов», «Тени исчезают в полдень», «Семнадцать мгновений весны», «Ирония судьбы или с легким паром!» диэн элбэх сериялаах улуу киноэпопеялар саҥа тахсыбыт кэмнэрэ этэ. Киһи болҕомтотун олус тардар, дириҥ ис хоһоонноох киинэлэри ыаллыылар бииргэ мунньустан көрөрбүт, санааны үллэстэ киинэ кэннэ бииргэ чэйдиирбит, ол ураты сылаас быһыыны-майгыны, истиҥ сыһыаны олохтуура.
Бүлүү Эбэ Хотун үрдүгэр олорор буолан сайын ахсын оҕолор бары күргүөмнээхтик мунньустан күнү быһа өрүскэ сылдьарбыт. Аҕалар бииргэ мунньустан балыктыыллара, күһун массыыналаах дьон, ол иһигэр биһиги аҕабыт Васильев Иван Тимофеевич дьахталлары хомуйан отонното ойуурга илдьэ сылдьаллара. Ол эмиэ умнуллубат түгэннэр: араас дьэрэкээн кыраасканнан симэммин чуумпурбут күһүҥҥү айылҕаҕа толору отонноох ыаҕыйалаах, уоҕа аччаабыт үрүҥ күн сөрүүн салгынын эҕирийэ олорон налыччы санаа үллэстэ кэпсэтээһин, алтыһааһын биир тылынан дьолу үксэтэрэ.
«Найрамдал» кинотеатр киэһээҥҥи киинэ сеансын кэннэ саас муус устарын көрө, сайын саҕаланыытыгар киэһээҥҥи күн уотун атаара элбэх дьон үөрүү куттаах, долгуйа уулуссабытынан биэрэккэ Эбэни кытта көрсүһүүгэ ааһаллара.
Сайын саҕаланыаҕыттан күһүн хойукка дылы пааркаҕа волейбол, футбол оонньуута быыстала суох буолара.
Олох үөрүүтүн, хомолтотун бары бииргэ үллэстэн олус иллээхтик, эйэ дэмнээхтик, дьоллоохтук олорбуппут.
Исидор Барахов аатынан уулуссаҕа олоро сылдьыбыт үөһээ ахтыллыбыт дьон уонна кинилэр үөлээннээхтэрин оҕолоро – биһиги, уулуссабытын истиҥник, ис сүрэхпититтэн таптыырбыт, ытыктыырбыт. Дьоһун дьону кыра эрдэхпититтэн көрө улааппыт буолан олохпутугар эмиэ кинилэр курдук оҕо сааспытыттан үрдүк сыалы туруорунарбыт, ситиһиилээх, туһалаах дьон буолан тахсыахтаахпыт диэн бэйэбитигэр бигэ эрэллээх этибит, хомуллан олорон ыра санаабытын үллэстэрбит, эрдэттэн ким туох буолуон баҕарарын, идэ арааһын, үөрэх кыһаларын тустарынан кэпсэтэрбит, ырытарбыт.
Ол курдук биһиги уулуссаҕа олорбут оҕолор улахан аҥардара үрдүк үөрэх кыһатын бүтэрэн, араас идэни баһылаан, бары өттүнэн олохторугар табыллыы, ситиһии биэтэгэр кэлбит киһи элбэх. Биһигиттэн Слепцова Гутя, такымыгар дылы уһун суһуохтаах кырасаабыссабыт, уонна Корякин Леонид дойдубут киин үрдүк үөрэх кыһатын Москубатааҕы судаарыстыбаннай үнүбүрсүтүөтү ситиһиилээхтик бүтэрбиттэрэ. Леонид иккис үрдүк үөрэҕин Москубатааҕы судаарыстыбаннай дойдулар икки ардыларыгар сыһыаннаһыы институтугар үөрэммитэ, ситиһиилээхтик бүтэрбитэ. Кинилэринэн киэн туттабыт. Биһиги испитигэр элбэх үрдүк квалификациялаах юристар, ол иһигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Верховнай Суутун судьуйата, учууталлар, ол иһигэр оскуола дириэктэрдэрэ, быраастар, библиотекарь, горнай дьыала инженердара, култуура үлэһиттэрэ, Өрөспүүбүлүкэбитигэр биллэр художник, провизор, фармацевтар, медсестралар, экэнэмиистэр, булгаахтырдар, баспытааталлар, лесничество исписэлииһэ, атыы-эргиэн үлэһиттэрэ, муниципальнай тэрилтэлэр сүрүн исписэлиистэрэ, «Шахтерская слава» бэлиэлээх шахтер, ситиһиилээх урбааньыттар, суоппардар уонна да атын идэни баһылаабыттар бааллар.
Ааспыт үйэ 60-70 сылларыгар үлэлэрин саҥа саҕалаабыт дьон сыдьааннара — кинилэр сиэннэрэ, билигин отуччалаах, отуттарын тахсан эрэр эдэр дьон бу XXI үйэҕэ эбэлэрин, эһэлэрин туйахтарын хатара, олохторун суолун булан, сиэрдээхтик оҥосто, дьоһун мааны дьон дэтэр курдук оҕолонон-урууланан, үлэ үгэнигэр сылдьаллар. Кинилэр өбүгэлэрин курдук Бараховецтар буолаллар, онон Саха омук чулуу киһитэ Исидор Никифорович Барахов курдук инники күөҥҥэ сылдьыахтара, дойдуларыгар бэриниилээх, туһалаах буолуохтара, Сахабыт Сирэ сайда, чэчирии турарыгар күүстэрин-уохтарын ууруохтара диэн бигэ эрэллээхпит!
Исидор Барахов аатын сүгэр төрөөбүт уулуссабыт үүнэ-сайда, кэрэҕэ ыҥыра, үрдүккэ угуйа турдун!
Ийэ Дойду туохтан-хантан саҕаланар?
Ити эн букубаарыҥ уруһуйдарыттан
Ыкса олорор тэлгэһэҥ дьонуттан
Иллээх эйэлээх доҕотторгуттан…
Любовь Платонова, олунньу 2023 с. “Үөһээ Бүлүү” хаһыакка “Барахов аатынан уулусса” диэн ыстатыйатыттан ылылынна.
Ботулунская модельная сельская библиотека им. Г. И. Поскачина, [01.05.2024 15:32]
Бараахап уулуссабыт айар куттаах дьонунан баай этэ. Ол курдук, редакция суруналыыһынан үлэлиир Филипп Федорович Суханов дьиэ кэргэнинээн олорбуттара. Биһиги ыаллыылар этибит. Филипп Федорович олус эппиэтинэстээх, бэйэтигэр үрдүк ирдэбиллээх, элбэх саҥата суох, үтүө симик мичээрдээх, дириҥ өйдөөх киһи этэ. Кинилэр кыыстара Вера Хабаровскайдааҕы педагогическэй институт «Уруһуй уонна черчение» салаатын бүтэрбитэ. Вера сэбэрэтинэн олус кырасыабай, айылҕаттан бэриллибит уруһуйга дьиҥ-чахчы ураты дьоҕурдаах мааны кыыс оҕо этэ. Институту бүтэрэн Вера дойдутугар эргиллэн кэлэн, музыкальнай оскуола иһинэн уруһуйга дьоҕурдаах оҕолору түмэн дьоҕурдарын арыйар, сайыннарар кылаас аан маҥнайгыннан аспыта. Бу иннигэр ити хайысха суоҕа. 1987 сыллаахтан Ноева (Суханова) Вера Филипповна өрөспүүбүлүкэ «Чуораанчык» оҕо сурунаалын кылаабынай художнига буолбута. Кини Россия худуоһунньуктарын, ону тэҥэ Россия суруналыыстарын Сойуустарын чилиэнэ. Биһиги ыаллыылар буолан сылдьыһар этибит, мин эдьиийбин Акулинаны кытта кинилэргэ киирэн Вера уруһйудуурун чуумпуран, дьоһумсуйан олорон сөҕө-махтайа көрөөччубут. Вера Филипповна оскуолаҕа үрдүк кылааска үөрэнэ сылдьан бэлэхтээбит 2 уруһуйа: «Индианка» художественнай мастиканан, «Уу кыыһа» акварель кыраасканан уруһуйдаабыта билигин да баар.
Редакция өссө биир суруналыыһа, айар куттаах, бэйэтэ туспа буочардаах Матахова Мария Николаевна дьиэ кэргэнинээн олорбуттара. Мария элбэх билиилээх, налыччы, олоххо көрүүтүн хабааһынынан киэҥ-куоҥ, түс-бас Далбар Хотун этэ. Кини кэргэнинээн Уйбаанныын чугас эргин оҕолорун барыларын хомуйтаан сайын астаах-үөллээх ойуурга илдьэ баран бириэмэни олус интириэһинэйдик атаараллара, оҕолор билиилэрин хаҥаталлара, чинчийэр кыахтарын арыйаллара. Саха сирин кылгас сайынын сылаас салгынынан көҥүл тыыннара, үрүҥ түүннэр дьикти-кэрэ кэмнэригэр, аптаах түгэннэри көрдөрө Бүлүү Эбэ Хотуҥҥа балыктыы уолаттары барыларын илдьэ сылдьаллара. Оҕолор удочканан туппут балыктарын кутаа уот оттон, тула олордон үөрэ-көтө кэпсэтэ-кэпсэтэ, үөлэн күндүлүүллэрэ. Ол сүрэххэ сөҥпүт умнуллубат түгэннэр, оҕолор оҕо саастарын дьолун үгүөрүтүк үксэтэллэрэ, дойдуга тапталы уһугуннараллара.
Улуус култууратын тутаах дьоно биһиги уулуссабыт таһыма үрдүүрүгэр эмиэ сабыдыаллаах этилэр. Ол курдук 1963 сыллаахха Үөһээ Бүлүүтээҕи норуот театырын режиссера Попов Алексей Алексеевич кэргэнинээн Розалия Николаевналыын үс оҕолорунаан саҥа тутуллубут дьиэлэргэ бастакыннан көһөн кэлбиттэрэ. 1965 сыллаахха театр кэллэктиибэ 2 аакталаах «Уот туһунан тойук» оратория туруорбуттара. Бу үлэлэрэ Өрөрспүүбүлүкэ үрдүнэн III бэстибээлгэ 1 миэстэни ылбыта. 33 кыттааччы бэстибээл лауреата буолан «Култуура үтүөлээх үлэһитэ» диэн үрдүк бочуоттаах аатынан наҕараадаламмыттара. Биирдэ оҕо сылдьан РДК-ҕа испиктээкилгэ бараммын билэр киһибин дьээдьэ Алексейы көрөммүн, артыыһын онно билэммин, улаханнык соһуйан, сөҕөн-өмүрэн кэлбиттээхпин. Алексей Алексеевиһынан киэн туттар аҕай этибит. Олус үтүө сүрэхтээх, айар куттаах, интириэһинэй эйгэлээх, дьээбэлээн күллэрэр кэпсээнньит бэрдэ, эркин курдук эрэллээх атас-доҕор киһи мааныта этэ.
Уулуссабыт биир биллэр-көстөр, тус бэйэтэ уратылаах, киһи болҕомтотун тардар киһитэ Васильев Василий Николаевич этэ. Кини эдэр сылдьан атаҕын быстарбыт буолан доҕолоҥ, атаҕа суох этэ. Василий Николаевич олус сытыы өйдөөх, айылҕаттан эргитэр-урбатар, суокка-учуокка дьоҕурдаах буолан өр сыл булгаахтырдаабыта. Дьонугар, оҕолоругар дурда-хахха, кимиэхэ да дьонун атаҕастаппат дьоһун эр киһи этэ. Мин саныахпар бу кэмҥэ төрөөбүтэ буоллар Василий Николаевич табыллыылаах ситиһиилээх урбаанньыт буолуох этэ.
Ботулунская модельная сельская библиотека им. Г. И. Поскачина, [01.05.2024 15:32]
Үөһээ Бүлүү «Кэрэ куолаһа», 1941-1945 сылларга анаммыт «Тыыннаахтар умнубат сыллара» ырыа солбуллубат уонна умнуллубат толорооччута Анна Петровна Дмитриева биһиги уулуссабытын олус киэргэтэрэ. Ийэ дойдуга бэриниилээх буолуу ырыалары толорорго анаммыт Анна Петровна курдук күүстээх кырасыабай куоластаах киһи олус аҕыйах. Үрүҥ Айыылар биэрбит дьоҕурдарын Анна Петровна олус сиэрдээхтик сайыннаран, улууһун аатын араас таһымнаах бэстэбээллэргэ, күрэхтэргэ аатырдыбыт киһи аата улуус историятыгар көмүс буукубаннан умнуллубат, симэлийбэт курдук суруллара оруннаах.
Бу дьоннор бары үөһэ этиллибитин курдук киһи маанытын таһынан дойдуга бэриниилээхтэринэн, үлэһиттэринэн, ситиһиилээхтэринэн, сайдыылаахтарынан, дьоллоох дьиэ кэргэттэринэн, оҕолорун сиэрдээхтик иитэллэринэн, бары өттүнэн бар дьоҥҥо үтүө холобур буолаллара. Хас биирдиилэрэ сулус кэриэтэ, ураты дьоннор этилэр.
Кинилэр олус истиҥник доҕордоһоллоро, ыаллаһаллара.
Ол курдук биһиги оҕолор дьоммут холобурун көрөн, эмиэ олус иллээх этибит. Киэһэ аайы мунньустан лапта бөҕөтүн оонньоон, сасыһан диэн, «казаки и разбойники», «города и реки», бииргэ кинигэ ааҕан, араас ооньууну бэйэбит толкуйдаан, тэрийэн ооньуурбут. Кинигэ уларсыһан ааҕарбыт. Бэлэсипиэт улахан сэдэх мал этэ, бастакыннан Давыдов Сашаҕа дьоно ылбыттарыгар, дьонун курдук олус көнө, көрсүө-сэмэй оҕо буолан биһиги үөрүүбүтүгэр уулусса оҕотугар бары уларсара.
Кыһын, саас бары мунньустан салааскылаах аппабытыгар тоҕуоруһан барарбыт уонна таҥаспыт хаар-муус хах буолуор дылы сырылаан оонньуурбут. Хаҥкыылыыр муода кэлбитигэр, сааскы күн суол хаарын ириэрэн-тоҥорон килэриппитигэр тахсан хатыыскалыырга үөрэнэрбит. Хаҥкыыга хаһан да турбатах оҕолор туораттан көрдөххө биллиилээх «Карнавал» кэмэдийнэй киинэ дьоруойун Нина Соломатина роликовай хаҥкыыга үөрэнэрин курдук буоллахпыт буолуо.
Биһиги ортобутугар төрүөхтэриттэн доруобуйаларын туругунан хааччахтаах оҕолор бааллара. Биһиги кинилэри бэйэбитин кытта тэҥҥэ хоннохпут анныгар илдьэ сылдьарбыт, бииргэ оонньуурбут, ким даҕаны туораппата. Ол аһыныгас сүрэхтээх, олоҕу сыаналыыр буола улаатарга улахан суолталаах этэ.
Телевидение ситимэ – күөх уот, Үөһээ Бүлүүгэ 1975 сыллар эргин кэлбитэ. Бастаан утаа телевизор аҕыйах ыалга баара. Киэһэ аайы телевизордаах ыалга хас да ыал буолан мунньустан бииргэ киинэ көрөрбүт. Ол саҕана «Вечный зов», «Тени исчезают в полдень», «Семнадцать мгновений весны», «Ирония судьбы или с легким паром!» диэн элбэх сериялаах улуу киноэпопеялар саҥа тахсыбыт кэмнэрэ этэ. Киһи болҕомтотун олус тардар, дириҥ ис хоһоонноох киинэлэри ыаллыылар бииргэ мунньустан көрөрбүт, санааны үллэстэ киинэ кэннэ бииргэ чэйдиирбит, ол ураты сылаас быһыыны-майгыны, истиҥ сыһыаны олохтуура.
Бүлүү Эбэ Хотун үрдүгэр олорор буолан сайын ахсын оҕолор бары күргүөмнээхтик мунньустан күнү быһа өрүскэ сылдьарбыт. Аҕалар бииргэ мунньустан балыктыыллара, күһун массыыналаах дьон, ол иһигэр биһиги аҕабыт Васильев Иван Тимофеевич дьахталлары хомуйан отонното ойуурга илдьэ сылдьаллара. Ол эмиэ умнуллубат түгэннэр: араас дьэрэкээн кыраасканнан симэммин чуумпурбут күһүҥҥү айылҕаҕа толору отонноох ыаҕыйалаах, уоҕа аччаабыт үрүҥ күн сөрүүн салгынын эҕирийэ олорон налыччы санаа үллэстэ кэпсэтээһин, алтыһааһын биир тылынан дьолу үксэтэрэ.
«Найрамдал» кинотеатр киэһээҥҥи киинэ сеансын кэннэ саас муус устарын көрө, сайын саҕаланыытыгар киэһээҥҥи күн уотун атаара элбэх дьон үөрүү куттаах, долгуйа уулуссабытынан биэрэккэ Эбэни кытта көрсүһүүгэ ааһаллара.
Сайын саҕаланыаҕыттан күһүн хойукка дылы пааркаҕа волейбол, футбол оонньуута быыстала суох буолара.
Олох үөрүүтүн, хомолтотун бары бииргэ үллэстэн олус иллээхтик, эйэ дэмнээхтик, дьоллоохтук олорбуппут.
“Чаҕылхай талааннаах эдьиийбит” диэн Мария Николаевна туһунан ахтыытын үллэстэр Татьяна Семеновна Борисова, СР культуратын үтүөлээх үлэһитэ, “Гражданскай килбиэн” анал бэлиэ хаһаайката, Үөһээ бүлүү улууһун уонна Боотулуу нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо:
— Мин Мария Николаевна Матаховалыын бииргэ үлэлээбит дьоллоохпун. Кинини мин биир дойдулааҕым буоларын дьонум кэпсииллэриттэн билэрим. Кини суруйууларын хаһыакка ааҕан билэрим, чабырҕахтарын биир идэлээхтэрбит — култуура үлэһиттэрэ Александр тойтонов, Пантелеймон Степанов, Анастасия Кардашевская ааҕаннар оройуону, Дьокуускайы ааһан Москваҕа тиийэ толорбуттара. Онон ытыктыыр, эдьиийим тэҥэ киһини көрүстэҕим аайыкэпсэтэр, сонуну истэр этим. Арай биирдэ көрсүбүтүм үлэтэ суох сылдьарын истэн соһуйбутум уонна биһиэхэ Куорамыкыга киириэҥ дуо, мин кэпсэтиэм диэбиитим. Мария Николаевна “Бэрт буолуо этэ, ол эрээри анал үөрэҕим суох, суруйар эрэ идэлээхпин” диэбитэ. “Биһиэхэ суруксут киһи эмиэ наада” — диэн сөбүлэҥин ылан аны директорбар баран кэпсэтэн, методист диэн штатка ылар буоллубут. Мария Николаевнаҕа үлэлиир буоллуҥ, сарсын кэлээр диэн биллэрдим. Дьэ, итинник, эмискэ баҕайы суруйааччы, уус-уран тыл маастара, чаҕылхай чабырҕах кинигэлээх, биир дойдулааҕым аны култуура үлэһитэ буолбута. Үлэҕэ киирээт даҕаны биһиги үлэбитигэр сүрдээх улахан көмөнү оҥорбута. Сценарий суруйуута, биллэрии таһаарыы, биэчэр ыытыы курдук үлэлэргэ суруксуттуохха наада курдук буолар, урут биир биллэрии тылын суруйарга толкуй бөҕө буолар эбит буоллахпытына, Мария Николаевн тута суруйан соһутара. Аны ыытыахтаах биэчэрбит ис хоһоонун, тутулун кэпсээн эбэтэр суруйан биэрдэххэ мария Николаевна тыл бөҕөнү суруйан кэлэн үөрдэрэ. Итинтэн көрөн сценарийгар киллэрээр диирэ. Дьэ, ити курдук туохха наадыйдым даҕаны Мария Николаевна суруйан аҕалара, кыра хоһооннору, поэмаҕа тиийэ суруйбута билгин даҕаны бааллар. Эдьиийбит барахсан майгыта үчүгэйэ, эйэҕэһэ киһиэхэ барытыгар холобур буолар үтүө киһи этэ. Ол курдук үгүс көрдөөх кэпсээннэри кэпсээн элбэхтик күллэрэрэ. Булт туһунан кэпсэтэрин сөбүлүүрэ. Кус көҥүлэ чугаһаатаҕына уолаттары кытары ханна кус элбэх кэлэрин, урут хастыы кустаах кэлэллэрин сөбүлээн истэрэ. Арааһа, урут эдэр сылдьан саалана сылдьыбыт быһыылааҕа. Биһиэхэ үлэлиир кэмигэр өрөбүлүгэр күнү быһа күөгүлүүр этэ. Үлэ күнэ буоллаҕына хас балыктааҕын үөрэ-көтө кэпсээн кэлэрэ. Айылҕаҕа сылдьан сынньанан, айар-суруйар дьоҕура эбии күүһүрэн кэлэрэ буолуо. Биһиги театрбытыгар анаан элбэх сценкалары суруйбута, “Бэрээдэк да араастаах” 10 сценкаттан турар хомуурунньугу суруйбута. Итинтэн аҕыйах сценканы ордук табыллан оонньообуппут, биир сценканы киинэ гынан устубуппут. Бу сценкаҕа Мария Федоровна Иванова табыллан оонньооччу. Хас да комедияны Ольга Васильевнаҕа анаан суруйбутун Боотулуу театра туруорар этэ. Ыам ыйын саҥата буолла да биир түгэни билиҥҥэ дылы санаан күлэбит. Маай бырааһынньыгар кулууп үлэһитэ хантан өрүү сытыаххыный, куруук үлэ айдаана. Биирдэ Мария Николаевна бииргэ үлэлиир уолбутугар Дима Егоровка “туох эрэ бурдук аһылыга ылан киир эрэ” диэн харчы биэрдэ. Уолбут сүүрэн хаалла, начаас ыккадыгар икки пакетка сухари(хаппыт килиэп) тутан киирдэ. Төрөөбүт күнүгэр онон хаппыт килиэп сиир буоллубут. Ол хаппыт килиэппит өр кэмҥэ сыппыта, син кэлэ-бара хачыгыратан бүппүт этэ. Онон маай бырааһынньыга буолла да ол сухари куруук ахтыллар этэ. Дьэ, ити курдук, күлэ-үөрэ бииргэ олус үчүгэйдик үлэлээбиппит. Хомойуох иһин сокращение буолбутугар Мария Николаевнаны уураппыттара. Ол эрээри айар талааннаах эдьиийбитин кытта үлэлээбиппитин умнубаппыт. Эдьиийбит барахсан ыраах оройуоҥҥа интернакка баран бу дойдуттан барбытын истэн хомойбуппут. Төһө да тус олоҕор ыарахаттары көрсүбүтүн да иһин, дьонугар-сэргэтигэр үгүс үөрүүнү, көрү-күлүүнү бэлэхтээн барбыта. Онон Мария Николаевна Матахованы кытта чугас алтыспыт дьон хаһан да умнуохпут суоҕа.
Боотулуу библиотекатын телеграм каналыгар киирэн, Мария Матахова туһунан Пантелеймон Степанов ахтыытын бу сигэнэн киирэн истиҥ https://t.me/botulubibl/48
